De betrekkelijkheid van het begrip winterhardheid

[draco]

Winterhard of niet winterhard in Nederland dat is de vraag waar het wat mij betreft om draait. Een beetje winterhard bestaat feitelijk niet. Planten die minder dan 10 à 12 graden vorst verdragen zijn niet winterhard. Daaronder kun je eventueel spreken over matig winterhard en dat is vergelijkbaar met klimaatzone 7. Ons land wordt verdeeld in klimaatzones 8 en 9. Maar incidenteel kan een winter flink kouder uitpakken. Als voorbeeld neem ik Trachycarpus fortunei die tot zone 7 wordt gerekend.
Ik ben al dik tevreden wanneer ik erin slaag om Trachycarpus voor een langere periode in leven te houden. Laat staan dat ik me zal wagen aan soorten als Washingtonia. We moeten ons niet blindstaren op de (minimum)temperatuur die een plant kan hebben. Ik heb al zo’n 30 jaar Trachycarpus in de tuin en heb ondervonden dat de oorzaken van winterschade en afsterven heel divers waren. Twee keer raakte ik deze palm kwijt als gevolg van strenge vorst met minima van -17 tot - 20°C onder nul. Ook in winters met slechts matige vorst raakten palmen soms dermate verzwakt dat ze na een gemankeerd groeiseizoen de volgende winter alsnog sneuvelden. Ik herinner me een bijzonder grillige winter met 2 achtereenvolgende vorstperiodes van een week onderbroken door eenzelfde periode met stevige dooi en veel regen. Het vroor beide periodes ‘slechts' matig dankzij een stevige Oostenwind. Het gevolg was echter dat 4 van de 5 uitgeplante palmen koprot kregen waarvan 1 exemplaar niet herstelde. De conclusie die ik hieruit trek is dat de weersomstandigheden hier zodanig divers kunnen zijn, dat er nauwelijks een voorspelling valt te doen over de absolute overlevingskans van Trachycarpus. Het klimaat in het Westen van het land is evident gunstiger voor deze palm daar de temperatuur in de kustprovincies nabij de grote steden zelden onder -10°C geraakt. Toen het in februari 2012 hier -20°C werd, wees de thermometer bij de Hortus VU -7°C aan. Het verschil werd bepaald door een vers pak sneeuw in centraal en Noordoost Nederland waardoor van de ene op de andere nacht de temperatuur daalde van -10 naar -20°C en de dagtemperatuur bij -10°C bleef steken. Een harde Noordooster zorgde voor een gevoelstemperatuur onder -25°C. Dan helpt een tent met bijverwarming ook niet, zoals een liefhebber in de buurt tot zijn verdriet ondervond. Ondanks een fraaie beschermende constructie met verlichting/verwarming ging een grote Phoenix reddeloos verloren. Van zijn uitgebreide collectie palmen en ander exotisch spul bleef na deze winter nog maar een fractie over. Op de drogere zandgronden lijkt de overlevingskans van Trachycarpus hoger dan op laaggelegen kleigronden. Het zelf gezaaide exemplaar dat ik onlangs in Brabant fotografeerde is daar getuigenis van. Maar ook hier sneuvelde al eens een groter exemplaar. Ook in Ede Gelderland staat een enorme joekel bij een exotenliefhebber.
In de tuin waar ik de afgebeelde Trachycarpus fotografeerde staat overigens ook een van de oudste uitgeplante Rhapidophyllums in ons land. Vanwege de enorme bladeren vergeleken met mijn exemplaar in kuip herkende ik deze palm niet direct. De stekels op de stam waren echter onmiskenbaar. Helaas heb ik verzuimd een foto te nemen.

[Hitch]

Dat die liefhebber zijn palmen ondanks bijwarming verloren heeft verteld mij alleen dat hij onvoldoende geisoleerd heeft en/of onvoldoende bijwarming geplaatst heeft. Die lichtslangen die zo populair zijn, zijn idd alleen maar goed om lichte vorst tegen te gaan of te breken en dan liefst nog in de kleinste hokjes. Die zijn immers niet gebouwd met de bedoeling te fungeren als warmtebron. Als je echter warmtelampen gebruikt zoals ik doe of extremer nog, een warmeluchtblazer zoals anderen hier doen maak je mij niet wijs dat het zaakje kapot vriest. Het vraagt allemaal wat afstelling en inschatting welke warmtebron je nodig hebt om een bepaalde bescherming optimaal te kunnen beschermen van binnenuit. Ik zet altijd te veel warmtelampen bij mijn te beschermen planten maar aangezien ik met een thermostaat per hokje werk doet dit er niet toe want de boel gaat dan gewoon veel sneller terug uit (op t° zijn dus) tegen dat ik met lichter materiaal zou werken.

[enrico]

In die bewuste winter was het overigens ook in Noord Holland beneden de -20C. Op mijn volkstuin in Rotterdam werd het toen -17, maar de Trachycarpussen hadden er geen moeite mee. In de tuin waar ik opgroeide in het midden des lands werd het ook -20, Trachycarpus (2004 geplant) en Rhapidophyllum (2008) staan er nog prima bij, ze zijn allen nog nooit beschermd geweest, niet tegen regen en niet tegen de kou. Als je ze jong aanplant en goed selecteert bij de kweker (welke ziet er mooier en sterker uit binnen een partij planten) dan kunnen ze toch wel erg veel hebben...totdat we een 1963 winter krijgen.

En verschil tussen klei en zand...weet het niet, heb zowel hier in de tuin als volkstuin kleigrond. De planten op de foto staan op zandgrond. 30cm gekleurde voedzame aarde en eronder puur wit ijstijdzand. Heb er flink wat zakken kleigrond uit het westen bijgegooid, dan groeien ze een stuk sneller is mijn ervaring. Verschil in winterhardheid heb ik niet kunnen waarnemen.

[Eduard]

Hoi, aangezien de winterhardheid qua palmen betrekkelijk is neem ik dit wel serieus bij de trachy's !
Ik heb 2 jonge exemplaren 2.5 jaar geleden aangeplant in de volle grond en met een gerust gevoel zonder enige vorm van bescherming [met uitzondering van een laagje blad om de basis] al 2 keer door behoorlijke vorst in combinatie met vocht de winter door kunnen trekken.
Mensen roepen dan speerrot en van dat soort zaken dat je een afdak moet hebben of een emmer, paraplu enz.
Ik vind dat onzin in de natuur krijgen ze dat ook niet, zo kweek je watjes in mijn ogen!

Hier een foto van de jonge aanplant het eerste jaar in de vollegrond -14ºC en hier bij deze foto -11ºC ,



en zo staan ze nu erbij,


Gr. Eduard.

[draco]

Ook hier staan onbeschermde Trachy's die de min 20 hebben overleefd ondanks dat er geen groen meer aan te bespeuren viel. Evengoed zijn er die winter talrijke exemplaren gesneuveld.
Vaak wordt aangenomen dat deze palm beter vorstbestendig is op drogere grond. Die tref je hier in de Flevopolder vooral aan langs de randmeerzone waar zandgrond overheerst. Ons perceel ligt dieper in de polder op vette zeeklei die vrijwel nooit droogt. Het ontbreekt echter aan statistische informatie en we ontlenen de kennis en ervaring aan casuele verslagen. Het lijkt me aannemelijk dat bij dalende temperatuur de kans op onherroepelijke schade met verlies van de palm evenredig toeneemt. Externe factoren zoals de bodemgesteldheid en specifieke weersomstandigheden spelen daarbij volgens mij een grotere rol dan individuele potenties. Je zou de factor weerstand daaraantoe kunnen voegen, maar hoe bepaal je die ?
Hitch, het is maar hoeveel moeite je ervoor over hebt om individuele tuinpalmen optimaal te beschermen. Ik beperk mijzelf tot de toepassing van passieve bescherming bij Trachycarpus. Voornoemde kennis had een windvast tentenkamp opgericht van stevige palen bekleed met golfplaten, maar had evenmin als ondergetekende rekening gehouden met de kans op zodanig lage temperaturen in dit laaggelegen gebied. Het gebruik van kerstverlichting ligt meest voor de hand en oogt ook gezelliger dan warmtebekabeling die ongetwijfeld efficienter is.
Eduard, ik plaats evenmin regenbescherming, maar we moeten wel bedenken dat Trachycarpus in zijn natuurlijke habitat maandenlang met sneeuw is bedekt en dat de seizoensovergangen doorgaans scherper zijn gedefiniëerd. Bij ons wisselt het seizoen meerdere malen per winter en soms om de andere dag zoals gisteren en vandaag

[Eduard]

Han, hier staan een paar joekels 4/6 m hoog in de straat die waren ook nog nooit beschermd, met die -17ºC in 2009 hier was het blad verbrand maar kwam gewoon weer terug, denk dat er iets te zeggen valt omtrent de bodem structuur, hier is die vrij los dus löss

Gr. Eduard.

[Hitch]

Ik bescherm mijn T. fortuneis ook nooit. Daar doe ik niets aan.
Ik heb al eens eerder vermeld dat ik in totaal 64 Trachycarpus fortunei zaailingen had uitgeplant toen wij dit huis kochten in 2005. Met de jaren (lees=>winters) zijn er daarvan een 25 tal overgebleven wat dus minder dan 50% is. Natuurlijke selectie zeg maar. Deze zaailingen kwamen nota bene van zaad van een T. fortunei die hier al minstens 20 jaar staat uitgeplant en waarvan je dus zou denken volgens de redenering van sommigen hier op het forum dat deze "geaklimatiseerd" is en dit dus in zijn genen zou moeten doorgeven. Ik heb die zaailingen nooit bemest of zelfs maar water gegeven. Ze hebben het zelf moeten zien te redden.
Van die 25 zijn er 19 verplant in de laatste 3 jaar en dan valt meteen nog iets op, namelijk dat sommige daarvan ondertussen tot 3 x zo groot zijn geworden ondertussen dan de anderen. Sommige zijn na het verplanten letterlijk blijven steken in hun groei en andere zijn er dan weer flink op vooruit gegaan. Het verplanten is redelijk beestachtig verlopen trouwens. De grond waarin ze stonden was zo droog dat hij gewoon van de kluiten afviel bij beroering, wortels werden afgebroken omdat ze tegen de gevel aan stonden geplant en je daar geen schup tussen krijgt... Kortom blote kluiten met gehavende kluiten.
Geen ideale omstandigheden dus maar het blijken taaie rakkers te zijn.

In princiepe zou je in de winter (wat t° betrefd althans want dat valt te regelen) elke palm moeten kunnen overhouden in de volle grond mits je de juiste methodes (en kosten!) doet ware het niet dat er dan ook nog eens de faktor lichtintensiteit en vocht bijkomen. Die zijn veel moeilijker in de hand te houden en dan ben je het grootste deel van het jaar bezig met een kunstmatige omgeving te creëeren en kun je nog moeilijk spreken van exotisch tuinieren. Winterhokjes bouwen om die periode te overbruggen met een warmtebron gewoon om bevriezing tegen te gaan vind ik perfect kunnen en tot die grens ga ik nog wat deze hobby betreft omdat ik gewoon meer wil dan een T. fortunei en een musa basjoo in de tuin maar we mogen al blij zijn dat we die planten de dag van vandaag relatief makkelijk en zonder veel omkijken als gewone tuinplant mogen beschouwen. Al de rest is extra.

[Rob]

Heerlijk topic Han.
Er is niet beters dan in de donkere maanden lekker wetenschappelijk te beschouwen over een set parameters die niemand echt voor 100% in de vingers heeft (maar het weerhoudt ons er niet van het te proberen doorgronden)

Ik wil wel eens ingaan op de verwarmingsbron:
Het maakt m.i. niet heel veel uit wat je precies gebruikt voor verwarming als de rest maar klopt!
Ik heb wel eens getest: Een lichtslang van 100W kan in een kleine verwarmde zone de temperatuur gemakkelijk meer dan 10° boven die van de buitentemp houden hetgeen betekent dat voor een Phoenix -15° niet per definitie dodelijk is.
Een van de zaken die we vaak vergeten is het volume dat zon verwarmingsbron moet verwarmen en de isolatiewaarde (zoals Hitch al aanhaalde). Een hok van 6 kubieke meter heeft nu eenmaal meer te verwarmen en meer verliezen. Ik kan het niet rekenkundig onderbouwen, maar iets zegt me dat het noodzakelijke vermogen om 1° te verwarmen kwadratisch toeneemt met het volume of oppervlak van je constructie. Dit houdt ook in dat hoe groter de palm hoe compexer eea word.

Met andere woorden: houdt je hokken klein!

Ik heb altijd een onbevredigd gevoel in beschouwingen over exemplaar X in de tuin van meneer Y. Statistisch gezien kun je er niets of heel weinig mee - de palm kan zelfs ziek zijn geweest.... Het word iets anders als we becijferen dat significant meer Trachy overlijden op Klei vs. zand onder min of meer vergelijkbare omstandigheden. veruit de meeste discussies die over 1 exemplaar gaan hebben geen relevante betekenis met betrekking tot "hardheid".

Han, de term "hardheid" is niet zozeer het probleem, het issue zit hem in de definitie danwel de interpretatie ervan. Het is feitelijk een vorm van gokken (kansberekening zo U wilt) in een spel waar de helft van de kaarten nog niet verdeeld zijn.

Het blijft evenwel interessant erover informatie te blijven delen --> het is feitelijk de enige manier om alle parameters eens te doorgronden, en zodoende aan het finale antwoord te komen op de vraag: "wat kan ie nu hebben?...

[enrico]

Over zand of kleigrond, ik ken veel meer flinke Trachycarpussen op kleigrond dan op zandgrond. Zandgrond koelt sneller af dan kleigrond, en bevindt zich bovendien, afgezien van zandgronden langs de duinen, vooral verder landinwaarts. Nog belangrijker is dat ze er vaak belabberd uitzien op zandgrond in het dorp waar ik vandaan kom. Gele bladeren etc. Als ze al niet doodgaan van kou en algehele misère dan halen mensen ze zelf weg. Ze zijn echt nauwelijks te vinden, terwijl het dus wel kan met wat grondverbetering, compost etc.
Herkomst maakt denk ik wel uit, de palmen die ik heb staan waren ook na de -17 en -20 niet ontbladerd. De enige keer dat de bladeren echt stuk waren was in een winter met herhaaldelijk sneeuw, smelten, en weer aanvriezen. Aan het eind van de winter waren de bladeren gatenkaas.

Over hokken, als je een 2x zo groot hok nodig hebt heb je ook 2x zoveel vermogen nodig (inhoud x benodigde watt/m3), sterker nog, groter is niet altijd minder gunstig. Twee losse hokken voor twee palmen hebben meer raakvlak met buitenlucht dan als er twee palmen in een 2x zo groot hok samengevoegd zijn. Verder hangt het inderdaad af van isolatiewaarde, buitentemperatuur, de minimale temperatuur die je in het hok wil aanhouden en de wind.

[Hitch]

Toen ik met deze hobby begon en dan meerbepaald het uitplanten van palmsoorten in de tuin kreeg ik de ene na de andere teleurstelling te verwerken omdat zelfs bij de zachtere winters de aangekochte exemplaren het loodje legden door zwaar speerrot. eerst dacht ik dat het aan mij lag tot ik het probleem begon in te zien bij het verwijderen van de dode stronken. Ik zit namelijk op droge zandgrond. Als je hier in putje zomer een emmer leegkiepert in de tuin heb je zelfs nooit, zelfs niet heel even, een plas. Kurkdroog dus! De palmen die ik aankocht hadden steevast een kleikluit en ik wist niet beter dan deze zo in de grond te plaatsen. In de zomer bleek achteraf dat die kluit met klei in mijn droge zandgrond zo hard als beton werd ondanks royale watergift en er simpelweg amper tot geen wortels konden gevormd worden. In de winter werd het pas echt dodelijk voor mijn palmen omdat de kleikluit dan weer alle water en vocht tegen de kluit vasthield en aanzoog en zodoende mijn palmen ondergronds simpelweg wegrotten. Keer op keer, palm na palm verloor ik zo tot ik eindelijk het licht zag (ben zelf geen groot licht dus het duurde even voor ik de oorzaak doorhad ) en vanaf dan elke nieuw aangekochte palm afspoelde tot alle klei van de kluit af was. Dat veranderde de zaak meteen met succes.
Feit is dat palmen die volledig in kleigrond staan een veel voedzamere bodem hebben dan bij mijn arme zandgrond en dus mooier en sneller zullen uitgroeien. Je gaat ze ook niet hoeven te bemesten om die resultaten te bereiken. Ik daarentegen moet dus mijn grond verrijken met bodemverbeteraar, compost, bemesting en mulch (=trage bodem verrijker). Nu 10 jaar later mag ik zeggen dat het resultaat er is en dat de bodem in mijn hele tuin nu op peil staat. 10 jaar lang is alle compost en mulch e.d. tot diep in de bodem gedrongen en alle planten hebben daar duidelijk meer en meer baat bij. Ook het water word beter en langer vastgehouden in de zomer.
Of klei nu zoals jij zegt Rico meer warmte vasthoud in de winter weet ik niet maar ik heb alleszins nog nooit een plant verloren door wortelbevriezing. Als de plant door bevriezing ter ziele is gegaan en ik ze verwijder bezitten ze allemaal een prachtige gezonde kluit maar is hij bovengronds afgestorven.
Zelf probeer ik mijn hokjes steeds zo klein mogelijk te houden opdat de te verwarmen ruimte zo miniem mogelijk blijft. Hoe groter de te verwarmen ruimte, hoe groter je verwarmingselement moet zijn (of hoe meer je er moet plaatsen). Dit resulteert dan weer in hogere energiekosten omdat het verwarmingselement meer moet aangaan en ook langer moet werken. Zou zo'n beetje zijn alsof je in je huis slechts 1 chauffage aanzet en de rest uitlaat. Je huis zal uiteindelijk wel warm worden maar het gaat veel langer duren en je cv gaat veel harder moeten werken. Het enige voordeel van grote hokken is dat er toch misschien net iets meer ruimte is voor luchtstroming wat dan weer beter is om bijvoorbeeld schimmelvorming tegen te gaan maar dat is dan ook de reden dat je je hokjes zodanig moet bouwen dat je met kleine moeite bij daarvoor geschikt weer kunt luchten om het broeien tegen te gaan. Vooral in het vroege voorjaar dan.